Dünyanın dört bir yanında kullanan binlerce kelimenin nereden türediğini inceleyen bilim dalına ‘etimoloji’ deniyor. Twitter’daki Etimoloji sayfası hem günlük hayatımızda hâlâ kullandığımız, hem de unutulmaya yüz tutmuş birbirinden harika kelimeleri ve ardında yatan hikayeleri ile kökenleri insanlarla paylaşıyor.
Kökenleri ile ufkunuzu sonsuzluğa açacak bilgileri alabileceğiniz yeni kelimeler için buyurun! ?
Kaynak: Etimoloji Twitter sayfası
Kökenbilim olarak da bilinen etimoloji, bir sözcüğün kökenine inerek hangi dile ait olduğunu, ne zaman ortaya çıktığını, anlam ve ses bakımından geçirdikleri dönüşümleri inceleyen bilim dalıdır.
Örneğin ‘etimoloji’ kelimesinin kökenine bakarsak, Fransızcada aynı anlama gelen ‘étymologie’ sözcüğünden Türkçeye geçmiş ve ilk kullanımı bilindiği kadarıyla 1910 yılında olmuştur. Kökeni ise Grekçe asıl, hakiki, gerçek anlamındaki έτυμον (étymon) köküne akıl, bilim, söz anlamlarındaki λόγος (lógos) ekinin eklenmesinden türetilmiştir.
Twitter’da Etimoloji isimli sayfada bazen günlük yaşamda kullandığımız, bazen de artık unutulmaya yüz tutmuş kelimelerin birbirinden ilginç kökenlerini paylaşan Erhan İdiz, kelimelere ve edebiyata gönül vermiş bir yazar.
‘Sözün Başladığı Yer’ isimli kitabındaki etimolojiye dair harika bilgilerini bir yandan da Twitter’da paylaşarak hepimizi aydınlatıyor İdiz.
Sayfayı buradan takip edebilirsiniz.
1. Bu haftaki içeriğimize yeni bir bilgiyle başlayalım. Sâhil kenarı demek yanlış, sâhil zaten kenar kelimesini içinde barındırır.
Sâhile gitmek, sâhilde olmak, sâhile inmek… Hepsi deniz kenarında bulunma durumudur.
2. Muhabbet, sevmektir. Arapça “habba” yani “sevdi” sözcüğünden gelen muhabbet, çok kullandığımız ama derinliğini ıskaladığımız bir sözcük.
Muhabbet dostluktur, ahbap da buradan gelir. Habip, sevgili de aynı kökten. Muhabbet, insanın sevdiğiyle yaptığı konuşmadır, diğerleri laflamaktır.
3. Belirsiz anlamında kullandığımız muallak, aslında boşlukta asılı kalmaktır. Aynı kökten gelen alâka; bağlanma, ilişki, ilgi anlamındayken muallak bunun sağlanamaması demektir.
Bağlandığımızla alâka kurarız, bağlanamadığımız muallakta kalır.
4. Ağu (ağı) Türkçenin en eski kelimelerinden biri. Ağu, zehir demektir. Ağulanmak da zehirlenmektir.
“Taş gönülde ne biter, dilinde ağu tüter.”
İnsanın kalbinde ne varsa, diline o yansır. Bu yüzden Yunus Emre, gönlü taş olanın dilinin de zehirli olduğunu söyler.
5. “Uzlet” kelimesi;
6. Sitâre, Farsçada yıldız demektir. İngilizce star sözcüğü de buradan gelir. Zamanla dilimizden sitâre gitmiş, yerine star gelmiştir. Fakat bir şiirde yaşamaya devam eder sitâre:
“Seninle konuşurken Sitâre
Aklıma yıldızlar dökülüyor.” – Dilâver Cebeci
7. Od, Eski Türkçede ateştir. Her dilin farklı zenginlikleri vardır. Kıymetini bilirseniz içinizi de ısıtır zihninizi de.
Yine aynı kökten gelen;
-
Ocak, ateşin yandığı yerdir.
-
Odun, ateşte yanandır.
-
Oda (otağ) ateşin yandığı mekândır.
-
Odak, merceğin ateş yaktığı noktadır.
8. Müptelâ; bir şeye kendini kaptırmış olan, tutulmuş demektir. Arapça ibtilā’ “denemek, sınanmak” sözcüğünden geliyor.
Bela ve vebâl de aynı kökten. Hepsinin ortak anlamı sorumluluk ve yüktür. Müptelâ olmak, yüke gönüllü olmaktır.
9. Vefat, en anlamlı kelimelerden biri. Arapça vefa ile aynı köktendir ve sözünü tutmak, borcunu ödemek demektir.
İnsan dünyaya geldiğinde bir emaneti taşır ve öldüğünde sözünü tutup emaneti teslim etmiş olur. Ne mutlu borcunu tertemiz bir hikâye ile ödeyenlere.
10. Yufka yürekli deriz ya, işte o yufkanın hamurla ilgisi yok. Yufka, Türkçenin en eski kelimelerinden. Orhun Yazıtları’nda yuvka şeklinde geçmiş.
Yufka, ince demektir. Yufka dediğimiz hamur da çok ince açıldığı için adını buradan alıyor.
Yufka yürekli de hassas ve merhametli olduğu için başkasının acısına dayanamayan demektir.
İnce insanlar, yufka yüreklidir.
Sizin en sevdiğiniz kelime hangisi oldu? Buyurun yorumlara…
